Co to jest autyzm?
Autyzm został opisany po raz pierwszy w 1943 roku. Lekarz Leo Kanner scharakteryzował wówczas grupę dzieci, które po krótki okresie prawidłowego rozwoju wycofały się do świata wewnętrznego. Od tego czasu minęło blisko 80 lat! Co współcześnie wiemy o autyzmie?
Zaburzenia ze spektrum autyzmu dotyczą około 1% populacji. Wczesne objawy autyzmu najczęściej zauważają rodzice dziecka już w pierwszym roku życia malucha. Specjalistyczna diagnoza w większości przypadków stawiana jest przed piątymi urodzinami dziecka.
Nieco później, bo w wieku 6-8 lat, czyli u dziecka rozpoczynającego edukację wczesnoszkolną, może być rozpoznany Zespół Aspergera.
Autyzm definiuje się jako złożone zaburzenie rozwoju i funkcjonowania układu nerwowego. Zespół Aspergera zaliczany jest do spektrum autyzmu, a potocznie określany jako lżejsza forma autyzmu. Ani autyzmu, ani zespołu Aspergera nie da się wyleczyć. Jednak wcześnie postawiona diagnoza i szybko rozpoczęta terapia pozwalają maksymalizować szansę dziecka na możliwie jak najlepsze funkcjonowanie.
Jakie są pierwsze objawy autyzmu? Które zachowania dziecka powinny wzbudzić nasz niepokój?
Pierwsze objawy autyzmu – kiedy można rozpoznać autyzm?
Wczesne objawy autyzmu najczęściej zauważają główni opiekunowie dziecka oraz osoby z bliskiego otoczenia rodziny (dziadkowie, ciocia, wujek). Na zachowania odbiegające od ogólnie przyjętych norm może również zwrócić uwagę doświadczona kadra żłobka lub przedszkola, do którego uczęszcza dziecko.
Wszelkie niepokojące symptomy warto skonsultować z zaufanym pediatrą. Narzędziem przesiewowym do szybkiej oceny ryzyka wystąpienia zaburzeń ze spektrum autyzmu u dzieci w wieku od 18 do 36 miesięcy jest tak zwany test M-CHAT (dostępnym bezpłatnie w Internecie).
Pierwsze objawy zaburzeń ze spektrum autyzmu można zaobserwować już w pierwszych dwunastu miesiącach życia dziecka. Następne uwidaczniają się na kolejnych etapach rozwoju. Większość symptomów występuje do trzeciego roku życia.
Autyzm u niemowlaka
Objawy zaburzeń ze spektrum autyzmu u niemowlaka.
- Obniżona aktywność fizyczna
- Ograniczona ekspresja mimiczna – brak tzw. uśmiechu społecznego, niemowlę nie uśmiecha się nawet do głównego opiekuna.
- Ograniczona umiejętność okazywania oraz odwzajemniania emocji i uczuć – niemowlę nie odwzajemnia uśmiechu, nie odpowiada na dźwięki kierowane do niego przez głównego opiekuna.
- Brak lub ograniczone zainteresowanie osobami przebywającymi w otoczeniu niemowlęcia.
- Niemowlę nie reaguje na własne imię.
- Niemowlę nie wskazuje przedmiotów.
- Niemowlę nie gaworzy / nie mówi.
Autyzm u małego dziecka
Do wczesnych objawów zaburzeń ze spektrum autyzmu, które uwidoczniły się w pierwszym roku życia dziecka, dołączają kolejne:
Dodatkowe objawy autyzmu u dziecka dwuletniego.
- Dziecko unika kontaktu wzrokowego.
- Dziecko unika kontaktów z innymi ludźmi.
- Dziecko nie interesuje się swoimi rówieśnikami, stroni od nich, nie dąży do kontaktu.
- Ograniczona umiejętność okazywania lęku, radości czy zdziwienia w sposób zrozumiały dla otoczenia/czytelny.
- Brak naśladowania.
- Brak zabaw „na niby” – dziecko nie bawi się w zabawy symboliczne, np. zabawy w dom, zabawy w sklep, zabawy w gotowanie itp.
- Dziecko nie wskazuje przedmiotów palcem i nie operuje podstawowymi gestami komunikacyjnymi (np. „papa” na pożegnanie).
- Widoczne opóźnienie w rozwoju mowy – dwuletnie dziecko nie posługuje się prostymi zdaniami, złożonymi z minimum dwóch słów.
Dodatkowe objawy autyzmu u dziecka trzyletniego.
- Dziecko wybiera samotność w każdej sytuacji, zarówno w domu, jak i w placówce opiekuńczo-wychowawczej czy na placu zabaw.
- Dziecko nie bierze udziału w zabawach z rówieśnikami.
- Dziecko preferuje kontakt z przedmiotami i zabawkami niż z ludźmi /rówieśnikami.
- Dziecko angażuje się w aktywności polegające na wprawianie przedmiotów/zabawek w jednostajny ruch lub powtarzaniu konkretnych ruchów z wykorzystaniem danego przedmiotu/zabawki.
- Dziecko wykonuje sekwencje ruchów, powtarza konkretne gesty, np. kiwa się lub kręci się w kółko w jednym miejscu.
- Dziecko jest nadpobudliwe i impulsywne.
- Dziecko wykazuje nadwrażliwość na bodźce (dźwięk, dotyk) i reaguje nieadekwatnie do bodźca (np. brak reakcji na ból).
- Dziecko nie wykazuje zachowań empatycznych, nie oferuje pocieszenia i samo go nie szuka.
- Ograniczona komunikacja werbalna – brak mówienia lub umiejętności komunikacyjne znacznie poniżej umiejętności rówieśników.
Niepokojącym symptomem, który wymaga konsultacji ze specjalistą, powinien być również regres w rozwoju. Mowa tutaj o sytuacji, w której dziecko nagle traci część nabytych już umiejętności, na przykład gaworzące niemowlę przestaje gaworzyć czy uśmiechający się maluch przestaje się uśmiechać.
Nie wszystkie wczesne objawy autyzmu muszą się pojawić. Symptomy mogą również występować w różnych kombinacjach i z różnym natężeniem.
Przyczyny autyzmu
Autyzm jest złożonym zaburzeniem o podłożu neurorozwojowym. Za przyczynę wystąpienia autyzmu uznaje się dysfunkcje w budowie i funkcjonowaniu układu nerwowego, które powstają w okresie wczesnego dzieciństwa.