Wrażliwość przetwarzania sensorycznego to dziedziczona cecha temperamentu, opisująca międzyludzkie różnice wrażliwości środowiskowej. Przejawia się zróżnicowaniem reaktywności emocjonalnej zarówno u ludzi jak i u zwierząt. Wynika z indywidualnych różnic w budowie układu nerwowego. Nie jest zaburzeniem, ale jako cecha temperamentu, wysoka wrażliwość i głębokość przetwarzania, w niesprzyjających warunkach dorastania niesie ryzyko powstania psychopatologii.
Podstawowe cechy temperamentu osoby wysoko wrażliwej:
- Emocjonalność (skłonność do przeżywania trudnych emocji, ale także mocniejsze przeżywanie dobrych emocji)
- Neurotyczność (niestabilność emocjonalna, podatność na stres, a skrajnie popadanie w stany lękowe o podłożu nerwicowym)
- Introwersja/ekstrawersja (raczej silne skrajności)Głębokie przetwarzanie bodźców w połączeniu z nadreaktywnością emocjonalną często skutkuje przeciążeniem. Wysoko wrażliwe dzieci często postrzegane są jako: płaczliwe, marudne, niezaradne, nieśmiałe. Nadmierna stymulacja może przejawiać się nerwowością, uczuciem przemęczenia, niepokojem, brakiem wewnętrznej równowagi, napięciem.
Przejawy nasilenia wrażliwości przetwarzania sensorycznego:
- Wrażliwość na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne (bodźce słuchowe, dotyk, temperatura, światło, smaki, potrzeby fizjologiczne, ból, złe samopoczucie) oraz kojarzenie bodźców z konkretnymi wydarzeniami i dobra pamięć epizodyczna (np. osoba dorosła pamięta subtelny zapach zabawki z dzieciństwa i konkretną sytuację zabawy daną zabawką).
- Silne reakcje na fizyczny dyskomfort (np. niechęć do brudzenia się, znacznie obniżony nastrój z powodu uczucia głodu, gorąca itp.)
- Głębokie doświadczanie emocji (zarówno radosnych jak i tych trudnych), silne współodczuwanie, somatyczne manifestowanie się emocji, np. poprzez bóle brzucha, głowy
- Sfera interpersonalna: potrzeba dłuższego czasu aby wejść w interakcję, preferowanie jednego ulubionego kolegi niż wielu, blokada emocjonalna w sytuacji presji czasu, brak komunikatów werbalnych na temat potrzeb, trudności, próśb o pomoc (dziecko wysoko wrażliwe dużo wysiłku i stresu kosztuje zgłoszenie takiej potrzeby), silne reakcje na nagrodę i karę
- Sfera poznawcza: brak elastyczności, trudności w zmianach, nowościach (np. zmiana sali, zastępstwo), skłonność do przeciążenia, „mądre” poczucie humoru, głębokie przetwarzanie, przyswajanie nowych informacji, a nie „wpadło – wypadło”, perfekcjonizm, łączenie drobnych informacji w całość i wyciąganie wniosków, długiproces budowania samooceny, wytrwałość w działaniu, dobra pamięć epizodyczna, potrzeba kontroli, kreatywność.
Kluczem do efektownej pracy z wysoko wrażliwym dzieckiem jest mądre, przemyślane stworzenie optymalnych warunków zapewniających poczucie bezpieczeństwa i umożliwiających harmonijny rozwój. Nie sprawdzą się tu systemy punktowe, metody nagród i kar oraz „coś za coś”. Wskazana jest praca na zasobach, nie deficytach. Wysoka wrażliwość daje wiele możliwości, które należy rozwijać mądrym, świadomym wsparciem.
„Receptą” na wysoką wrażliwość, jest odnalezienie złotego środka pomiędzy wpasowywaniem dziecka w sztywne ramy, a dostosowywaniem całego otoczenia do jego potrzeb i trudności. Wrażliwość dziecka należy brać na poważnie i respektować, ale metodą małych kroków oswajać dziecko z nowymi stresorami, niekomfortowymi sytuacjami i wspierać w pokonywaniu kolejnych przeszkód. Dzięki takiemu wsparciu, dziecko będzie miało największe szanse wkroczyć w dorosłość wyposażone w jak najlepsze kompetencje.
Dla zainteresowanych poszerzeniem wiedzy z zakresu wysokiej wrażliwości polecamy książki:
- “Dziecko orchidea czy mlecz. Jak wspierać wrażliwe dzieci”. Autor : W. Thomas Boyce, Magdalena Słysz
2. “Wysoko wrażliwi”. Autor: Elaine N. Aron
Autor: Katarzyna Kowalczyk