Wrażliwość przetwarzania sensorycznego to dziedziczona cecha temperamentu, opisująca międzyludzkie różnice wrażliwości środowiskowej. Przejawia się zróżnicowaniem reaktywności emocjonalnej zarówno u ludzi jak i u zwierząt. Wynika z indywidualnych różnic w budowie układu nerwowego. Nie jest zaburzeniem, ale jako cecha temperamentu, wysoka wrażliwość i głębokość przetwarzania, w niesprzyjających warunkach dorastania niesie ryzyko powstania psychopatologii.
Podstawowe cechy temperamentu osoby wysoko wrażliwej:
- Emocjonalność (skłonność do przeżywania trudnych emocji, ale także mocniejsze przeżywanie dobrych emocji)
- Neurotyczność (niestabilność emocjonalna, podatność na stres, a skrajnie popadanie w stany lękowe o podłożu nerwicowym)
- Introwersja/ekstrawersja (raczej silne skrajności)Głębokie przetwarzanie bodźców w połączeniu z nadreaktywnością emocjonalną często skutkuje przeciążeniem. Wysoko wrażliwe dzieci często postrzegane są jako: płaczliwe, marudne, niezaradne, nieśmiałe. Nadmierna stymulacja może przejawiać się nerwowością, uczuciem przemęczenia, niepokojem, brakiem wewnętrznej równowagi, napięciem.
Przejawy nasilenia wrażliwości przetwarzania sensorycznego:
- Wrażliwość na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne (bodźce słuchowe, dotyk, temperatura, światło, smaki, potrzeby fizjologiczne, ból, złe samopoczucie) oraz kojarzenie bodźców z konkretnymi wydarzeniami i dobra pamięć epizodyczna (np. osoba dorosła pamięta subtelny zapach zabawki z dzieciństwa i konkretną sytuację zabawy daną zabawką).
- Silne reakcje na fizyczny dyskomfort (np. niechęć do brudzenia się, znacznie obniżony nastrój z powodu uczucia głodu, gorąca itp.)
- Głębokie doświadczanie emocji (zarówno radosnych jak i tych trudnych), silne współodczuwanie, somatyczne manifestowanie się emocji, np. poprzez bóle brzucha, głowy
- Sfera interpersonalna: potrzeba dłuższego czasu aby wejść w interakcję, preferowanie jednego ulubionego kolegi niż wielu, blokada emocjonalna w sytuacji presji czasu, brak komunikatów werbalnych na temat potrzeb, trudności, próśb o pomoc (dziecko wysoko wrażliwe dużo wysiłku i stresu kosztuje zgłoszenie takiej potrzeby), silne reakcje na nagrodę i karę
- Sfera poznawcza: brak elastyczności, trudności w zmianach, nowościach (np. zmiana sali, zastępstwo), skłonność do przeciążenia, „mądre” poczucie humoru, głębokie przetwarzanie, przyswajanie nowych informacji, a nie „wpadło – wypadło”, perfekcjonizm, łączenie drobnych informacji w całość i wyciąganie wniosków, długiproces budowania samooceny, wytrwałość w działaniu, dobra pamięć epizodyczna, potrzeba kontroli, kreatywność.